Το κάλιο εισέρχεται στο σώμα μέσω των τροφών. Μέρος του διακινείται προς το εσωτερικό των κυττάρων και αποβάλλεται κυρίως από τους νεφρούς και σε μικρότερο ποσοστό από το έντερο με τα κόπρανα και από το δέρμα με τον ιδρώτα. Διαταραχές σε οποιοδήποτε από αυτά τα στάδια μπορεί να προκαλέσει υποκαλιαιμία.

Ελαττωμένη διαιτητική πρόσληψη

Δεν είναι πολύ συχνή γιατί οι περισσότερες τροφές περιέχουν κάλιο. Μπορεί όμως να παρατηρηθεί σε ηλικιωμένους, ασθενείς που λαμβάνουν παρεντερική διατροφή.

Αυξημένη είσοδος στα κύτταρα

Διάφοροι παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν μετακίνηση του καλίου από τον εξωκυττάριο χώρο προς το εσωτερικό των κυττάρων με αποτέλεσμα τη μείωση των επιπέδων του στο πλάσμα .

• Αυξημένο εξωκυττάριο pH (αλκάλωση)
• Χορήγηση ινσουλίνης
• Β2-διεγέρτες για τη θεραπεία του άσθματος
• Θεραπεία μεγαλοβλαστικών αναιμιών (δηλαδή λόγω έλλειψης Β12, φυλλικού), χορήγηση αυξητικού παράγοντα λευκών για λευκοπενία (π.χ. μετά από χημειοθεραπεία)
• Περιοδική υποκαλιαιμική παράλυση
• Ψευδοϋποκαλιαιμία
• Υποθερμία

Αυξημένες απώλειες από τους νεφρούς

Η αποβολή του καλίου από τους νεφρούς καθορίζεται κυρίως από την έκκρισή του  στο αθροιστικό σωληνάριο. Αυξημένη αποβολή που μπορεί να οδηγήσει σε υποκαλιαιμία, συμβαίνει επί περίσσειας αλατοκορτικοειδών και σε καταστάσεις με αυξημένη ροή νερού και νατρίου στον άπω νεφρώνα (συμβαίνει σε Συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, αποφρακτική ουροπάθεια, σύνδρομο Sjögren, υπερασβεστιαιμία, διάφορες λευχαιμίες). Υπάρχουν  και κληρονομικά νοσήματα όπως τα σύνδρομα Bartter, Gitelman, Liddle που η διάγνωσή τους είναι εξ΄αποκλεισμού άλλων καταστάσεων με παρόμοια ευρήματα, όπως χρήση διουρητικών, έμετοι.

Αυξημένη αποβολή καλίου παρατηρείται και σε διαβητική κετοξέωση, πολλαπλούς εμετούς, μετά από εισπνοή κόλλας (τολουένιο), σε υψηλές δόσεις πενικιλλίνης.

Αυξημένες απώλειες από το γαστρεντερικό

Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, απελευθερώνονται μέσα στο γαστρεντερικό σωλήνα 3-6 λίτρα γαστρικών, παγκρεατικών, χολικών και εντερικών υγρών που το μεγαλύτερο ποσοστό τους επαναρροφάται. Όλα τα προαναφερθέντα υγρά περιέχουν κάλιο. Συνεπώς η απώλεια σημαντικής ποσότητας κάποιου από αυτά μπορεί να οδηγήσει σε υποκαλιαιμία. Έτσι έμμετοι , ο ρινογαστρικός σωλήνας (γαστρικό υγρό), οι διάρροιες, τα εντερικά συρίγγια, η χρόνια κατάχρηση υπακτικών (εντερικό υγρό ), μπορεί να την προκαλέσουν. 

Αυξημένες απώλειες από το δέρμα

Μικρές ποσότητες καλίου χάνονται καθημερινά με τον ιδρώτα, του οποίου η ποσότητα κάτω από φυσιολογικές συνθήκες δεν είναι μεγάλη και η περιεκτικότητα του σε κάλιο είναι μικρή.

Σε άτομα όμως που γυμνάζονται έντονα σε θερμό κλίμα ο αποβαλλόμενος ιδρώτας μπορεί να φθάσει τα 10 L. Αν λοιπόν δεν αναπληρωθούν οι απώλειες του καλίου, μπορεί να προκύψει υποκαλιαιμία.  

Υπομαγνησιαιμία

Συνυπάρχει συχνά με την υποκαλιαιμία. Σε ορισμένες περιπτώσεις η αιτία είναι κοινή (π.χ, τοξικότητα από το χημειοθεραπευτικό σισπλατίνη, πρωτοπαθής υπερπαθυρεοειδισμός) ενώ σε άλλες η ίδια η υπομαγνησιαιμία προκαλεί υποκαλιαιμία. Επίσης η υπομαγνησιαιμία συνυπάρχει συχνά με υπασβεστιαιμία. Έτσι αν διαπιστώσουμε υποκαλιαιμία και υπασβεστιαιμία σε έναν ασθενή, θα πρέπει να ελέγξουμε και το μαγνήσιό του.

Η διόρθωση της υποκαλιαιμίας δεν επαρκεί αν δε διορθωθεί ταυτόχρονα και το μαγνήσιο. 

Πολυουρία

Οι φυσιολογικοί άνθρωποι επί υποκαλιαιμίας μπορούν να μειώσουν το αποβαλλόμενο με τα ούρα κάλιο. Αν όμως ο όγκος των ούρων ξεπερνά τα 10L την ημέρα τότε το αποβαλλόμενο κάλιο θα είναι αρκετό για να προκαλέσει υποκαλιαιμία. Αυτό συμβαίνει κυρίως στην ψυχογενή πολυδιψία αλλά και στον κεντρικό άποιο διαβήτη.

Φάρμακα

Αμφοτερικίνη Β και L-dopa

Αιμοκάθαρση-Περιτοναϊκή

Στην αιμοκάθαρση χρησιμοποιούνται διαλύματα χαμηλού καλίου για να απομακρυνθεί η περίσσεια καλίου. Στην περιτοναϊκή τα διαλύματα δεν περιέχουν κάλιο. Αν η πρόσληψη είναι χαμηλή, μπορεί να εμφανιστεί υποκαλιαιμία και να χρειαστεί υποκατάσταση με σκεύασμα καλίου.

Συμπτώματα

Εμφανίζονται συνήθως όταν η υποκαλιαιμία φθάσει τα 2.5-3meq/L. Προέρχονται κυρίως από τους μυς ως μυική αδυναμία και την καρδιά ως αρρυθμίες. Σε ευαίσθητες ομάδες (π.χ. άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια) οι αρρυθμίες μπορεί να εμφανιστούν και σε υψηλότερες τιμές καλίου.

Μυική αδυναμία

Μπορεί να κυμαίνεται από ήπια ως παράλυση. Τυπικά προσβάλλονται πρώτα μύες στα κάτω άκρα ενώ όσο χειροτερεύει η κατάσταση μπορεί να συμμετέχουν ο κορμός και τα άνω άκρα. Αν προσβληθούν οι αναπνευστικού μύες τότε υπάρχει κίνδυνος αναπνευστικής ανεπάρκειας. Ενίοτε συμμετέχουν και οι λείοι μύες του γαστρεντερικού δημιουργώντας εικόνα παραλυτικού ειλεού.

Καρδιακές αρρυθμίες

Μπορεί να είναι έκτακτες κολπικές ή κοιλιακές συστολές, φλεβοκομβική βραδυκαρδία, παροξυσμική κολπική ταχυκαρδία, κολποκοιλιακό block, κοιλιακή ταχυκαρδία ή μαρμαρυγή.  

Ο κίνδυνος αρρυθμιών είναι μεγαλύτερος σε άτομα με στεφανιαία νόσο και σε όσους λαμβάνουν διγοξίνη. Αρρυθμίες ςμφανίζονται σε τοξικά επίπεδα διγοξίνης ή σε φυσιολογικά επίπεδα αν συνυπάρχει υποκαλιαιμία.

Ραβδομυόλυση

Ραβδομυόλυση είναι σημαντική βλάβη των μυών και μπορεί να προκαλέσει οξεία νεφρική βλάβη. Μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα με σοβαρή υποκαλιαιμία. Η απελευθέρωση του  καλίου από τα μυικά κύτταρα, συμβάλει στην αύξηση της αιματικής ροής στους μύες κατά την άσκηση, κάτι που αναστέλλεται επί υποκαλιαιμίας. Έτσι παρατηρείται μειωμένη αιματική ροή που μπορεί να προκαλέσει μυική ισχαιμία.

Νεφρική δυσλειτουργία

Η υποκαλιαιμία μπορεί να προκαλέσει πολυδιψία και πολυουρία.

Επηρρεάζει και την ικανότητα αποβολής νατρίου. Οπότε επί δίαιτας χαμηλού καλίου μπορεί να παρατηρηθεί αυξημένη κατακράτηση νατρίου, γεγονός που μπορεί να αυξήσει την αρτηριακή πίεση. Αν αυξηθεί η πρόσληψη καλίου ίσως διαπιστωθεί πτώση της αρτηριακής πίεσης κατά 5-7 mmHg σε υπερτασικά άτομα με αυξημένη πρόσληψη νατρίου.

Διάγνωση

Συνήθως είναι εμφανής από το ιστορικό όπου μπορεί να αναφέρονται εμετοί, διάρροιες, λήψη διουρητικών. Στις περιπτώσεις που δεν είναι εμφανής χρήσιμη διαγνωστικά είναι η μέτρηση του αποβαλλόμενου με τα ούρα καλίου και ο έλεγχος της οξεοβασικής ισορροπίας.

Χρήσιμη είναι και η μέτρηση του χλωρίου στα ούρα.

(Περαιτέρω λεπτομέρειες για τη διερεύνηση της πιθανότητας υπεραλδοστερονισμού, θα δοθούν σε άλλο κεφάλαιο.)

Θεραπεία

Η θεραπεία στοχεύει τόσο στη διόρθωση της υποκαλαιμίας όσο και στη διόρθωση της αιτίας που την προκάλεσε.

Απαραίτητη είναι η εκτίμηση των λειτουργικών επιπτώσεων της υποκαλιαιμίας με διενέργεια ηλεκτροκαρδιογραφήματος και αξιολόγηση της μυϊκής αδυναμίας. Από  τη σοβαρότητα των  ευρημάτων θα  εξαρτηθεί η ποσότητα και ο ρυθμός χορήγησης του καλίου.

Υπάρχουν διάφορες μορφές από του στόματος ή ενδοφλέβιου καλίου. Καταλληλότερο στις περισσότερες περιπτώσεις θεωρείται το KCl. Η λήψη από του στόματος μπορεί αν προκαλέσει ελκώδεις και στενωτικές βλάβες στο γαστρεντερικό.  Σε ασθενείς που δεν μπορούν να λάβουν από του στόματος αγωγή ή σε σοβαρές παρενέργειες από την υποκαλιαιμία, θα πρέπει να χορηγείται κάλιο ενδοφλέβια.

Σε υπεραλδοστερονισμό η θεραπεία μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την αιτία που τον προκαλεί. Στο μονόπλευρο αδένωμα ή καρκίνωμα συνιστάται  χειρουργική αφαίρεση του επινεφριδίου που όμως δεν έχει θέση στην αντιμετώπιση της αμφοτερόπλευρης υπερπλασίας. Στην υπερπλασία καταλληλότερη είναι η χορήγηση καλιοσυντηρητικού διουρητικού (σπιρονολακτόνη, αμιλορίδη, τριαμτερένη) για ομαλοποίηση του καλίου. και διόρθωση της υπέρτασης. Η αμιλορίδη ίσως είναι η καλύτερα ανεκτή. Σαν συμπληρωματική αντιυπερτασική αγωγή, χρήσιμη είναι η προσθήκη αναστολέα της αγγειοτενσίνης ή  του μετατρεπτικού ενζύμου.