Πώς δημιουργούνται οι λίθοι;

Aπό τι αποτελούνται οι λίθοι;

Ποιοί παράγοντες προδιαθέτουν στη δημιουργία λίθου;

Ποιά είναι τα συμπτώματα της νεφρολιθίασης;

Πώς τίθεται η διάγνωση;

Πώς αντιμετωπίζεται η νεφρολιθίαση;

Γενικά - Δημιουργία 

Η νεφρολιθίαση (ή ουρολιθίαση ή κοινώς η εμφάνιση πέτρας στους νεφρούς) αποτελεί μια συχνή κατάσταση, καθώς προσβάλλει το 12% του ανδρικού και το 5% του γυναικείου πληθυσμού μέχρι την ηλικία των 70. 

Η νόσος εκδηλώνεται συχνά με την κλασσική εικόνα του κωλικού δηλαδή με πόνο στην οσφύ που μπορεί να αντανακλά και χαμηλά στην κοιλιά ως και την περιοχή των γεννητικών οργάνων. Ενίοτε όμως μπορεί να είναι ασυμπτωματική και να βρεθεί σε τυχαίο απεικονιστικό έλεγχο για άλλη αιτία.

Σύσταση

Στο 80% των ασθενών οι λίθοι περιέχουν ασβέστιο και από αυτούς οι περισσότεροι είναι οξαλικού ασβεστίου και λιγότερο συχνά φωσφορικού ασβεστίου. Σπανιότερα αποτελούνται από ουρικό οξύ, στρουβίτη και κυστίνη.

Παράγοντες κινδύνου

Για τη συχνότερη μορφή λιθίασης από λίθους οξαλικού ασβεστίου είναι η αυξημένη αποβολή στα ούρα ασβεστίου, οξαλικών, ουρικού και η ελαττωμένη κιτρικού. Επίσης παίζουν ρόλο διαιτητικοί παράγοντες όπως η χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου και η αυξημένη άλατος και οξαλικών (τροφές πλούσιες σε οξαλικά είναι το σπανάκι, το τσάι, η σοκολάτα), η κατανάλωση κρέατος, η ελαττωμένη πρόσληψη νερού και η αυξημένη βιταμίνης C.

Yπάρχουν και άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα νεφρολιθίασης όπως το προηγούμενο ιστορικό λιθίασης ατομικό ή οικογενειακό. Υπάρχει διπλάσια πιθανότητα να εμφανίσει λιθίαση κάποιος με οικογενειακό ιστορικό από  κάποιον χωρίς. Άτομα με ένα επεισόδιο λιθίασης έχουν πιθανότητα ως και 50% να εμφανίσουν και άλλο τα επόμενα 10 χρόνια. Επίσης καταστάσεις που αυξάνουν την εντερική απορρόφηση οξαλικών όπως  κάποιες επεμβάσεις παχυσαρκίας (γαστρικό bypass). Oι συχνές ουρολοιμώξεις του ανώτερου ουροποιητικού επίσης προδιαθέτουν. Υπάρχουν και φάρμακα που σχηματίζουν κρυστάλλους και καθιζάνουν όπως η ινδαναβίρη, η ακυκλοβίρη.

Παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης νεφρολιθίασης είναι η υπέρταση, ο διαβήτης, η παχυσαρκία, η ουρική αρθρίτιδα, η υπερβολική σωματική άσκηση, οι ανατομικές ανωμαλίες των νεφρών.

Οι λίθοι ουρικού  ευνοούνται όταν τα ούρα είναι όξινα όπως σε χρόνια διαρροϊκά σύνδρομα, ουρική αρθρίτιδα, διαβήτη, παχυσαρκία.

Οι λίθοι στρουβίτη σχηματίζονται σε έδαφος υποτροπιάζουσων ουρολοιμώξεων από μικρόβια όπως ο πρωτέας και η κλεμπσιέλλα που παράγουν το ένζυμο ουρεάση.

Συμπτώματα

Η νόσος μπορεί να είναι ασυμπτωματική ή να προκαλέσει πόνο κατά τη δίοδο του λίθου. Ενίοτε οι λίθοι μπορεί να μην μετακινούνται, να παραμένουν στη νεφρική πύελο και να μεγαλώνουν σταδιακά σε μέγεθος προκαλώντας απόφραξη και λοιμώξεις.

Ο πόνος είναι το χαρακτηριστικότερο σύμπτωμα και κυμαίνεται από ήπιος ως έντονος. Τυπικά εμφανίζει διακυμάνσεις. Αυξάνεται και ελαττώνεται σε ένταση και μπορεί να επανέλθει. Οφείλεται σε διάταση του ουρητήρα και της νεφρικής κάψας από τη στάση των ούρων γιατί η κίνησή τους παρεμποδίζεται από την παρουσία του λίθου. Η εντόπισή του πόνου σχετίζεται με την εντόπιση του λίθου.

Εκτός από τον πόνο χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι και η αιματουρία που μπορεί να είναι μικροσκοπική ή μακροσκοπική και μπορεί να υπάρχει και χωρίς αυτόν.

Η απουσία της δεν αποκλείει την παρουσία κωλικού και μπορεί να οφείλεται στην πάροδο ωρών από την εκδήλωση του πόνου.

Άλλα συμπτώματα μπορεί αν είναι η ναυτία, οι έμμετοι, η δυσουρία και η συχνουρία.

Διαφορική διάγνωση

Ρήξη ανευρύσματος αορτής, σκωληκοειδιτιδα, εκκολπωματίτιδα, έκτοπη κύηση, ρήξη κύστης ωοθήκης, εντερική απόφραξη.

Διάγνωση

Εκτός από τη χαρακτηριστική κλινική εικόνα υπάρχουν απεικονιστικές εξετάσεις που επιβεβαιώνουν τη διάγνωση. Εκείνη με τη μεγαλύτερη ευαισθησία και ειδικότητα είναι η ελικοειδής αξονική τομογραφία χωρίς τη χρήση σκιαγραφικού. Ανιχνεύει λίθους που δε βρέθηκαν με ακτινογραφία, ενδοφλέβια πυελογραφία ή υπέρηχο.

Η ακτινογραφία νεφρών-ουρητήρων-κύστεως δε θα ανιχνεύσει μικρούς λίθους ή ακτινοδιαυγείς όπως οι λίθοι ουρικού οξέως.

Ο υπέρηχος προτιμάται εκεί που πρέπει να αποφευχθεί η ακτινοβολία όπως στις έγκυες. Μπορεί να ανιχνεύσει την παρουσία ακτινοδιαυγών λίθων που δεν ανιχνεύθηκαν με την ακτινογραφία.

Θεραπεία

Υπάρχουν μέθοδοι αντιμετώπισης της ήδη εγκατεστημένης νεφρολιθίασης αλλά και πρόληψης της επανεμφάνισής της.

Αν εκδηλωθεί κωλικός αντιμετωπίζεται με τη χρήση παυσιπόνων, συνήθως μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών και με αυξημένη πρόσληψη υγρών με σκοπό την αυξημένη παραγωγή ούρων και την ευκολότερη αποβολή του λίθου . Σε περίπτωση που ο πόνος είναι πολύ ισχυρός μπορεί να χρειαστεί και μορφίνη.

Οι λίθοι που έχουν μέγεθος <5mm  έχουν μεγάλη πιθανότητα να αποβληθούν μόνοι τους ενώ οι μεγαλύτεροι είναι λιγότερο πιθανό. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί επεμβατική παρέμβαση όπως η λιθοτριψία, η υποδόρια νεφρολιθοτομή, η ουρητηροσκόπηση.

Η λιθοτριψία προτιμάται σε λίθους που εντοπίζονται στη νεφρική πύελο και ψηλά στον ουρητήρα και που δεν είναι πολύ μεγάλου μεγέθους. Χρησιμοποιεί την ενέργεια των υπερήχων για τη διάσπαση των λίθων.

Η διαδερμική νεφρολιθοτομή χρησιμεύει σε λίθους μεγάλου μεγέθους. Διενεργείται με τη βοήθεια ειδικών οργάνων που εισέρχονται στο νεφρό μέσω του δέρματος.

Η ουρητηροσκόπηση αντιμετωπίζει λίθους που εντοπίζονται στη μεσότητα ή χαμηλά στον ουρητήρα. Γίνεται με τη χρήση ενδοσκοπίου και εργαλείων που διασχίζουν την ουρήθρα και την ουροδόχο κύστη  και φτάνοντας στον ουρητήρα απεικονίζουν το λίθο και  τον αφαιρούν.

Πρόληψη

Μετά από το 1^ο επεισόδιο κάποιοι δε συνιστούν περαιτέρω διερεύνηση ενώ άλλοι συνιστούν αιματολογικό έλεγχο και εξετάσεις ούρων. Σε άτομα με πολλαπλά επεισόδια κωλικών ή με δημιουργία νέων λίθων ή αύξηση του μεγέθους παλαιών, συνιστάται πιο ενδελεχής έλεγχος.

Eλέγχου χρήζουν και οι ασθενείς με

• Νεφρική ανεπάρκεια
• Αρχική εκδήλωση με πολλαπλούς λίθους
• Αρχική εκδήλωση σε ηλικία<30 ετών
• Μονήρη νεφρό ή μόσχευμα
• Οικογενειακό ιστορικό
• Λίθους άμφω
• Διάθεση για διερεύνηση

Είναι σημαντικό αν αποβληθεί ο λίθος να μαζευτεί και να γίνει βιοχημική ανάλυση που θα αποκαλύψει τη σύστασή του. Ανάλογα με τα αποτελέσματα των παραπάνω εξετάσεων μπορεί να επιλεγεί η κατάλληλη θεραπεία με σκοπό την αποφυγή του σχηματισμού νέων λίθων.

Η κατανάλωση αρκετής ποσότητας υγρών βοηθά στην πρόληψη αφού προκαλώντας μεγαλύτερη παραγωγή ούρων ελαττώνει τη συγκέντρωση των ουσιών που σχηματίζουν τους λίθους. Σκοπός είναι η αποβολή τουλάχιστον 2 λίτρων ούρων. Διαιτητικές οδηγίες επίσης  βοηθούν.

Σε περιπτώσεις ανθεκτικές στη διαιτητική αγωγή χορηγούνται φάρμακα όπως οι θειαζίδες, τα διφωσφονικά, το κιτρικό κάλιο.

Επανέλεγχος με ακτινογραφία ή υπέρηχο πρέπει να γίνει σε ένα χρόνο από το επεισόδιο για την ανίχνευση νέων λίθων ή για την πιθανή αύξηση του μεγέθους ήδη γνωστών. Επί αρνητικού αποτελέσματος η παρακολούθηση μπορεί να γίνεται